‘De natuur is een manier om over God te leren’, zei de gids in het bos. ‘Dus als je weinig over de natuur weet, heb je nog veel te leren over God.’ Amen. Al verdiep je je slechts in één natuurthema (bijvoorbeeld bomen, vogels, schimmels, koraal, seizoenen, het heelal), je zult versteld staan.

Om een van mijn lievelingsteksten te citeren, uit het nummer ‘Saturn’ van Sleeping at Last: ‘How rare and beautiful it is to even exist.’ Als je dit gevoel niet kent, dan mis je echt wat. Niet slechts de verwondering over hoe mooi de schepping is. Eerder wie en hoe de Schepper zelf is. En hoe Hij het leven bedoeld heeft.

Deze column van Lysanne van de Kamp stond op 20 oktober 2022 in het Nederlands Dagblad.

Mishandelen

Jezus gebruikte vaak gelijkenissen over de natuur. Over zaden, bomen en parels. Over wijngaarden, akkers, zaaien en oogsten. Over herders, schapen en bokken. We horen er nog steeds geregeld over in de kerkbanken, maar wat weten we eigenlijk nog van voedsel verbouwen of gewoon buiten zijn? We halen liever ons voedsel kant-en-klaar uit de supermarkt. 

En waar hebben we nog herders voor nodig als we ook massaal vrouwtjesdieren kunnen mishandelen in megastallen, en mannetjesdieren kunnen behandelen als restproduct (dat wil zeggen dat ze binnen twee maanden na de geboorte geslacht worden)? Lekker efficiënt, toch? Houden we meer tijd over voor belangrijke dingen. Zoals elke dag urenlang naar een scherm kijken.

Wat voor gelijkenissen zou Jezus vandaag de dag bedenken? Ik fantaseer daar weleens over. Zou hij de natuur nog gebruiken, of zou hij moeten beginnen over algoritmes of bitcoins om ons iets duidelijk te maken? Qua boodschap kunnen we in ieder geval wel een wijze levensles gebruiken over de onderlinge verbondenheid tussen alle dingen. Hoe het onszelf schaadt als wij een ander schaden. Martin Luther King verwoordde het prachtig: ‘Wie een ander een fysiek juk oplegt, legt zichzelf een geestelijk juk op.’

Het heet symbiose als verschillende soorten langdurig met elkaar samenleven en elkaar versterken. Planten zijn ondergronds met elkaar verbonden via schimmelnetwerken, zodat ze voedingsstoffen en informatie kunnen uitwisselen. Zelfs de onbenulligste soorten (in onze ogen dan) zijn cruciaal in een ecosysteem. 

Ook vervelende soorten (in onze ogen dan) leveren hun bijdrage. Distels bijvoorbeeld, trekken tientallen vlinders, kevers, hommels, vliegen en andere insecten aan. ‘Zij [distels] zijn ware voorraadschuren (…) voor een grote schare van dieren, wier bestaan geheel en al van hen afhankelijk is’, scheef schrijver en docent Jac. P. Thijsse al in 1894. Wat nou onkruid.

Die onderlinge verbondenheid tussen alles heeft dus ook een keerzijde. Als er één onderdeel wegvalt uit een ecosysteem, kost het tijd en moeite weer in balans te komen. Of het hele ecosysteem stort in elkaar, dat kan ook. Zonder distels geen insecten; zonder insecten geen bestuiving; zonder bestuiving … geen mensheid? 

Of denk aan algen in een vijver. Bij een gebrek aan kleine waterdiertjes grijpen zij hun kans zich exponentieel te vermeerderen. Door zich vast te hechten aan alles wat ze tegenkomen, overwoekeren ze in korte tijd de complete vijver, waarbij zij andere waterplanten én -dieren verstikken. Pas als er niets te eten overblijft voor de algen, sterven ze. Wat overblijft is een lege vijver.

Natuurlijke vijand

Het beeld van de lege vijver – ha, een zelf bedachte gelijkenis – houdt me de laatste tijd nogal bezig. En dan vooral de vraag: heeft de mens nog een natuurlijke vijand? Misschien, als we tenminste nog ‘s nachts als een prooidier in een bos met wilde dieren zouden leven. Maar niet zoals we nu wonen in dichtgemetselde huizen met nauwelijks natuur of wilde dieren om ons heen. 

Nee, onze natuurlijke vijand zijn wijzelf. Wij zijn de algen die de wereld verstikken. Hoeveel planten en dieren moeten er sterven voordat wij het zelf niet meer redden? Een weinig opbeurende en bovendien egoïstische vraag, waarvan we wat mij betreft het antwoord niet hoeven uit te rekenen. Om nog een ander fijn liedje te citeren: ‘A little less conversation, a little more action please.’