Menu
Deze overdenking over ecologische wijsheid is op vrijdag 13 oktober 2023 te horen in het radioprogramma Op weg met de Bijbel.
Hoe verder nu wij als mensheid zoveel schade hebben aangericht op deze wereld in termen van klimaatverandering, milieuvervuiling en biodiversiteitsverlies? Waar kunnen we beginnen als we onze rommel willen opruimen? Veel gesprekken gaan hierover, en de antwoorden lopen uiteen van rentmeesterschap tot activisme, en van consuminderen tot bindende wetgeving voor multinationals. Dit zijn natuurlijk mooie onderdelen van de oplossing, maar wat is het overkoepelende antwoord? Wat is de kern van de oplossing?
In Spreuken 1 vers 20 t/m 23 staat: ‘Wijsheid roept in de straten, over de pleinen klinkt haar stem, ze laat zich horen bij de poorten, te midden van alle rumoer roept ze uit: ‘Hoe lang nog, onnozele mensen, hechten jullie aan je onvolwassenheid, koesteren jullie, spotters, het eigen gelijk, keren jullie, dwazen, je tegen kennis? Luister, neem mijn berispingen ter harte – dan beziel ik je met mijn geest, dan laat ik je delen in mijn wijsheid.”
‘Hoe lang nog, onnozele mensen, hechten jullie aan je onvolwassenheid, koesteren jullie, spotters, het eigen gelijk, keren jullie, dwazen, je tegen kennis?’
Wijsheid dus. Dat kunnen we wel gebruiken in deze tijd van ecologische crises.
Wat verstaan we precies onder ecologische wijsheid? We zien het als een door God gegeven wijsheid die ons laat zien hoe het leven bedoeld is als mensen in de schepping; samen in gemeenschap met onze niet-menselijke medeschepselen; in harmonie; tot eer van God.
Om dit visueel te maken kun je met je beide handen de vorm van een driehoek namaken: duw je duimen horizontaal tegen elkaar. En vorm met al je andere vingers samen een dakje met een punt die naar boven wijst. Het bovenste puntje van de driehoek is God. De schepper. Hij maakte alles wat leeft. De hoek bij je linkerpols zijn wij: mensen. De hoek bij je rechterpols is de rest van de schepping: dieren, planten, bossen, koraal, alle levende wezens.
Alle hoeken van de driehoek zijn met elkaar verbonden:
Als schepping, en dus ook als mensen, zijn we bedoeld om in verbondenheid te leven met zowel God als met elkaar. We leven:
Dát is ecologische wijsheid.
In Psalm 145:10-11 staat: ‘Laten al uw schepselen U loven, HEER, en uw getrouwen U prijzen. Laten zij getuigen van de luister van uw koningschap, spreken over uw machtige werken.’ Op het moment dat wij leven ten koste van de schepping, leven we dus niet naar onze roeping. De onderlinge verbondenheid wordt verstoord. Alle relaties binnen de driehoek lijden eronder als wij:
Daarom moeten we de klimaatcrisis niet slechts zien als een gedragsverandering, maar ook als een geestelijke zaak. Wat zegt het over onze geestelijke gesteldheid als we zo op koste leven van anderen? En wat is wijsheid?
Wijsheid is een deugd – en dat betekent dat we het alléén kunnen leren als we toegewijd zijn; als we oefenen, vallen, opstaan, tekortschieten en weer verder groeien. Dat herkennen we allemaal wel bij onszelf: het is één ding om te weten waarmee we de schepping wel of niet beschadigen, maar om ook daadwerkelijk te handelen op een manier waaruit respect voor de wonderen van Gods schepping en naastenliefde blijkt …
Daar hebben we lang niet altijd genoeg zelfbeheersing, geduld of nederigheid voor. In Jakobus 1:5 staat echter: ‘Komt een van u wijsheid tekort? Vraag God erom en hij, die aan iedereen geeft, zonder voorbehoud en zonder verwijt, zal u wijsheid geven.’ God wil ons dus wijsheid geven. We hoeven niet op eigen kracht te veranderen. We kunnen veranderd worden, doordat God ons de kracht en de motivatie geeft voor een leven zoals Hij dat bedoeld heeft.
Gebed is het startpunt van een nieuwe houding ten opzichte van de schepping. Gebed is leren om steeds vaker tegen God te zeggen: ‘Uw wil geschiede’. Zoals Jezus deed in Matteüs 26:39: ‘Laat het niet gebeuren zoals Ik het wil, maar zoals U het wilt.’
Hoeveel uur per dag breng jij buiten door? En hoeveel uur per dag zit jij achter een scherm? Om voor mezelf te spreken: het is best confronterend om daarover na te denken. Bijna niemand in Nederland leeft nog op de manier zoals men in het overgrote gedeelte van de wereldgeschiedenis deed, en zoals een groot deel van de wereldbevolking nu nog steeds leeft: zelfvoorzienend en afhankelijk van de eigen oogst.
Misschien klinkt ‘zelfvoorzienend leven’ in jouw oren als een soort hippie-achtig concept voor mensen die rijk genoeg zijn om niet te hoeven werken, en dus lekker hun tijd kunnen besteden in een moestuin. Maar in werkelijkheid is zelfvoorzienend leven voor miljarden mensen niets dan bittere noodzaak om te kunnen overleven.
En hoe zuur is het dan als je vervolgens te maken krijgt met droogte of overstromingen, met orkanen of met modderstromen door klimaatverandering? Het mislukken van oogst betekent voor miljarden mensen wereldwijd: geen inkomsten én geen voedsel. Het betekent honger. Het betekent dat je je medicijnen en de zorgkosten niet kan betalen. En de kinderen kunnen niet naar school.
Dát is klimaatverandering. Voor veel mensen wereldwijd tenminste.
Onze belevingswereld in Nederland wijkt hier vaak vanaf. Wij lezen over klimaatverandering vanaf onze schermpjes. We halen ons eten op in de supermarkt en misschien dat je tijdens de vakantie je tent uitgebrand wordt, of je moet geëvacueerd moet worden door noodweer. Maar dichterbij komt het niet. Hierdoor kan klimaatverandering abstract en ver weg voelen.
Maar … dat is het niet.
Volgens paus Franciscus hebben we een ‘ecologische bekering’ nodig. Ons hart en ons verstand moet veranderen richting meer liefde voor God, elkaar en de schepping. Ons hart kán veranderen als we erkennen dat we een aandeel hebben gehad in de oorzaken van ecologische crises én dat we een aandeel hebben te spelen in de oplossingen ervan.
Als christenen hebben we een rol te spelen. Als westerse christenen voelen we een verantwoordelijkheid, omdat wij ons geroepen weten om onze naasten lief te hebben. Alleen … voordat onze naasten kunnen liefhebben, moeten we eerst weten wie zij zijn en in welke situatie zij zich bevinden.
We moeten dus onze ogen openen om te zien hoe hun leefomgeving en belevingswereld eruitziet. We moeten onze oren openen om hun roepen om recht te kunnen horen. We moeten onze harten openen voordat wij in staat zijn om onze naasten lief te hebben. Wie voelt er zó veel liefde dat hij zich verbonden weet met hen die lijden?
Het klinkt misschien niet zo aantrekkelijk, maar het klinkt wel als iets wat Jezus zou doen. En dus als iets waartoe wij zijn geroepen als navolgers van Jezus.Wat zien we als we onze ogen openen? Ik denk aan de tientallen boeren per dag (!) die in India zelfmoord plegen, omdat ze geen perspectief meer hebben op een betere toekomst. Ik denk aan de hongersnood in Somalië, waardoor meer dan 7 miljoen mensen afhankelijk zijn van noodhulp. Ik denk aan de vluchtelingen in Tunesië, die afgelopen zomer de woestijn in werden gestuurd, om daar te sterven.
Wie horen we als we onze oren openen? Ik denk aan bisschop Shourabh Pholia uit Bangladesh, die een preekschets schreef voor de Micha Zondag, waarin hij schrijft: ‘Wij zijn niet verantwoordelijk voor de klimaatrampen die ons leven nu teisteren. Om eerlijk te zijn, vraag ik me soms af of mensen uit westerse landen de pijn en het verdriet begrijpen die de klimaatrampen in ons leven veroorzaken.’
Wat voelen we als we onze harten openen? Ik moet denken aan Hannah Malcolm, die het initiatief nam om de klimaatverhalen van christenen wereldwijd te bundelen tot een prachtig boek: Words for a Dying World. Het is een prachtig boek, waarin ze schrijft:
‘Het vereist moed om de stervenden als geliefden te zien. Het is een roeping die we vaak proberen te vermijden. Het wordt steeds overweldigender naarmate het aantal doden groeit, en uiteindelijk lijkt het zinloos.
Het is gemakkelijker om ons hart te laten verharden door statistieken over medeschepselen alsof ze objecten of investeringen zijn, zodat we het verlies niet voelen; om te praten over overbevolking en schaarste van grondstoffen, zodat we onze medemensen als concurrenten kunnen zien; zodat we opgelucht kunnen ademhalen wanneer ons eigen leven beschermd blijft; om de bloedige intimiteit van hongersnood en conflicten abstract te maken door simpelweg te praten over politiek, economie en regelgeving.
Maar als we bereid zijn te accepteren dat de stervenden altijd geliefd zijn – en als we hen als geliefden behandelen, zelfs als we hen niet kunnen redden – dan zal ons hart verzachten. Het zal ons kwetsbaar maken. De tederheid van de zorg voor de stervende is geen wanhopige daad, maar een moedige daad. Want dan is het noodzakelijk om te blijven geloven in de liefde voor het wereldse, het lichamelijke, zelfs als het lichaam niets meer te geven heeft.
Wij blijven met een rouwend hart investeren in kleine, tijdelijke dingen, en we vieren onze medeschepselen in alle gebrokenheid en fragiele schoonheid die ook God in hen ziet. Dat is liefdevolle, kruisvormige dwaasheid.’
Kruisvormige dwaasheid … Dat wensen we je toe.