Menu
Waarom is de klimaatcrisis eigenlijk een relevant thema voor kerken om zich mee bezig te houden? Het is een vraag die we vaak krijgen bij Micha Nederland, zeker nu de Micha Zondag 2023 gaat over klimaatrechtvaardigheid. In dit artikel delen we graag 3 redenen met je.
Klimaatverandering raakt niet alleen aan plekken ver weg, maar ook heel concreet aan ons eigen leven. De klimaatcrisis staat in verband met alle dingen waar we van houden en waar we mee bezig zijn. Houd je van skiën? Dan heeft klimaatverandering invloed op jouw mogelijkheden om in de toekomst op wintersport te gaan.
Woon je onder zeeniveau? Dan zou het zomaar kunnen dat jouw woonplaats in de toekomst onder water komt te staan. Heb je een kind? Dan gun je hem of haar waarschijnlijk een leefbare omgeving. Het is dus voor iedereen relevant om erbij stil te staan, alleen al doordat het een steeds grotere invloed op onze leefwereld zal hebben. Uiteindelijk gaat kerk-zijn ook over samen het leven delen, en de klimaatcrisis is nu eenmaal onderdeel van ons leven.
Als de wereldwijde temperatuur meer dan 1,5 graden stijgt ten opzichte van het pre-industriële tijdperk, dan wordt het leven op aarde heel onaangenaam. We merkten het in Nederland bijvoorbeeld aan de overstromingen in Limburg, twee jaar geleden. En aan de veertig dagen droogte in mei en juni. En aan de extreme hitte en branden in Zuid-Europa afgelopen zomer. We zien verdroogd gras, natuurgebieden die het zwaar hebben, drinkwaterschaarste, voedseltekorten en hogere sterftecijfers.
Met 2 graad opwarming wordt dit nog extremer. Wat de klimaatcrisis typeert is dat alles extremer wordt. Het wordt extreem warm of extreem droog of juist extreem nat. Bovendien stijgt bij 2 graden opwarming de zeespiegel zodanig dat vele kuststeden (waar soms miljoenen mensen wonen) onder water komen te gaan.
Hoe we leven en ons land inrichten, is van generatie op generatie afgestemd op het klimaat. Als het klimaat verandert, kunnen we niet op dezelfde manier doorgaan en moeten we ons aanpassen. Hoe meer het klimaat verandert, hoe meer we ons moeten aanpassen. Dat geldt voor mensen wereldwijd.
Omdat klimaatverandering geleidelijk gaat, merken we niet alle gevolgen nu al. Maar die gevolgen komen er wel. De stijgende zeespiegel wordt bijvoorbeeld een steeds grotere dreiging voor het voortbestaan van grote delen van Nederland. Ook wij krijgen vaker te maken met extreem en onvoorspelbare weersomstandigheden. En wat wij er verder nog merken van de klimaatcrisis is dat we te maken krijgen met steeds meer mensen die vluchten vanuit andere landen, omdat ze door klimaatverandering wonen op plaatsen die onleefbaar worden. Heeft de kerk een rol in dit geheel? Natuurlijk! Daarover gaat het volgende punt.
De wereld die God zo prachtig heeft geschapen wordt sinds een paar honderd jaar steeds verder uit balans gebracht. Dat is waar het woord ‘onrecht’ om de hoek komt kijken. De mensen die het minst hebben bijgedragen aan ecologische crises, kampen vaker met de levensbedreigende gevolgen.
Bovendien hebben arme landen minder financiële middelen om de risico’s te beperken (‘klimaatadaptatie’) of de schade achteraf te herstellen. Paus Franciscus verwoordde het op een hele treffende manier in zijn encycliek Laudato Si’ uit 2015: ‘De noodkreet van de aarde is vermengd met de noodkreet van de armen, we moeten voor beide onze oren openen’.
Laten we er wat psalmen bij pakken. Bijvoorbeeld Psalm 24:1: ‘Van de Heer is de aarde, en alles wat daar leeft, de wereld en wie haar bewonen’. En Psalm 36:6: ‘Heer, U bent de redder van mens en dier’. En Psalm 65:10-11: ‘U zorgt voor het land en bevloeit het, u maakt het vruchtbaar, vol water staat de rivier van God. U bewerkt het land voor het koren, zo bewerkt u het: u doordrenkt de voren en effent de kluiten, doorweekt ze met regen en zegent het jonge groen.’
Als we dat lezen, merken we dat we ons op onze plek gezet voelen. Van God is de aarde. Niet van ons mensen. Het land, de mensen, de dieren, van de minuscule bacteriën tot en met gigantische oceanen… Alles wat leeft, is van Hem. Psalm 50: ‘Mij behoren de dieren van het woud, de beesten op duizenden bergen, ik ken alle vogels van het gebergte, wat beweegt in het veld is van mij.’
Door de jaren heen hebben christenen soms geleerd dat de aarde en haar grondstoffen, de planten en dieren slechts door God geschapen waren voor mensen om daarvan te genieten. Maar uit allerlei teksten in de Bijbel blijkt dat niet wij de eigenaar zijn, maar God altijd de eigenaar blijft.
Wel heeft Hij de mensen verantwoordelijkheid gegeven om voor haar te zorgen. Je hebt vast weleens van de term “rentmeester” gehoord. Dat is een mooi beeld om te laten zien dat we de aarde in bruikleen hebben gekregen van de “eigenaar” – God dus – en dat we aan Hem verantwoording moeten afleggen. We zijn dus verantwoordelijk voor hoe we met de aarde en haar schepselen omgaan.
Maar misschien is de term “rentmeester” echter niet de meest geschikte term om te gebruiken, omdat het de indruk kan wekken dat we een “ding” beheren – iets wat levenloos en gevoelloos is. Dat is niet zo. God heeft een verbazingwekkende wereld geschapen vol met pracht en praal. Een wereld die bruist van het leven en vol zit met relaties en verbindingen. Deze complexe, kloppende, levende, neuriënde realiteit is méér dan iets wat wij simpelweg beheren. Veel meer.
Paus Franciscus schrijft in zijn encycliek Laudato Si’ dat “wij zijn opgegroeid met het idee dat wij eigenaar en heer waren van de aarde, bevoegd om haar te plunderen. Het geweld dat in het door de zonde gewonde hart van de mens aanwezig is, wordt ook zichtbaar in de ziektesymptomen die wij in de bodem, het water, de lucht en de levende wezens gewaarworden.”
Ook staat er dat “wij moeten erkennen dat wij christenen niet altijd de rijkdom die God de Kerk heeft geschonken, hebben vergaard en vrucht hebben laten dragen” en dat “de ecologische crisis een oproep vormt tot een diepgaande innerlijke bekering.”
Tot slot: “Er bestaan niet twee crises afzonderlijk, een milieucrisis en een maatschappelijke crisis, maar één complexe sociale en ecologische crisis. De richtlijnen voor een oplossing vragen om een integrale benadering om de armoede te bestrijden, uitgesloten mensen hun waardigheid terug te geven en tegelijkertijd voor de natuur te zorgen.”
De titel van ons kerkenpakket voor de Micha Zondag 2023 is ‘thuis op plaatsen zonder hoop’. Dit is een zinsdeel uit een van de nieuwe nummers van Schrijvers voor Gerechtigheid. In het lied vraagt God aan ons hoelang het nog duurt voordat wij zijn op de plaatsen zonder hoop. Dáár waar de allerarmsten wonen; waar zij lijden onder de gevolgen van klimaatverandering.
Het raakte ons toen we dit voor de eerste keer hoorden – en eigenlijk ook alle keren daarna – omdat het de “hoelang nog?”-vraag omdraait. Vaak vragen wij aan God hoelang het lijden van de wereld nog duurt, maar in dit lied vraagt God het aan ons. Hebben wij niet als christenen de opdracht gekregen om oog te hebben voor kwetsbare mensen, die lijden onder armoede en onrecht?
We kunnen ons afvragen: wat is gerechtigheid in de klimaatcrisis? Steeds vaker moeten mensen klimaatrampen met hun leven bekopen, bijvoorbeeld vanwege een hongersnood of een overstroming. Of doordat ze zich genoodzaakt voelen om hun thuis te verlaten op zoek naar een beter leven. Veel mensen worden op deze manier het slachtoffer van mensenhandel, moderne slavernij, prostitutie of ze verdrinken tijdens hun overtocht op de Middellandse Zee.
Dit raakt allemaal aan “sociaal onrecht”, omdat er sprake is van ongelijkheid en onderdrukking. Arme landen en mensen in arme landen hebben vaak te weinig middelen om na natuurrampen te herstellen of zich voor te bereiden op extreem weer en zeespiegelstijging.
Als christenen zijn we geroepen om onrecht onder ogen te komen en hierop te reageren. We mogen ons uitspreken tegen het beleid van overheden, de impact grote vervuilende bedrijven en onrecht in abstracte handelssystemen.
Maar laten we daarnaast ook zelf in de spiegel kijken. Gemiddeld verbruiken we in Nederland 3,5 aardbol per jaar. Dat betekent dat we niet leven binnen de planetaire grenzen en dit blijft niet zonder gevolgen. De rekening moet hoe dan ook betaald worden, en dit gebeurt meestal door mensen in arme landen en anders wel door toekomstige generaties. Hoe rijmen we dit met onze Bijbelse opdracht om onze naasten lief te hebben als onszelf?