Menu
‘Weet je wat me opvalt als we praten over klimaatverandering en andere ecologische crises? Dat onze verhalen erover plaatsgebonden zijn. We vertellen geen verhalen over de wereld, maar over onze wereld.’ In deze overdenking deelt Micha-medewerker Lysanne hoe anders zij ecologische crises beleeft sinds ze met regelmaat de verhalen van mensen uit andere werelddelen bij zich laat binnenkomen. Mensen die soms letterlijk leven op plaatsen zonder hoop.
‘Tot enkele jaren geleden had ik, net als veel andere Nederlanders, veel vertrouwen in technische oplossingen voor ecologische crises. Inmiddels realiseer ik me dat techniek het vooral mogelijk maakt dat wij in Nederland minder last hebben van de ecologische crises dan mensen in andere landen. Terwijl andere laaggelegen landen bijvoorbeeld al met regelmaat weggespoeld of weggeblazen worden, hebben wij onze deltawerken, die ons (tot nu toe althans) hebben beschermd tegen hoogwater.
Kortom, we hebben meer (geld voor) geavanceerde technieken om onze leefomgeving aan te passen aan de effecten van klimaatverandering (“klimaatadaptatie”). Daarnaast is bijna niemand in Nederland afhankelijk van de eigen oogst om te kunnen overleven. Als we al een moestuin hebben, kunnen we altijd nog terugvallen op een supermarkt, een Voedselbank of andere sociale vangnetten. Daardoor lijkt het thema plaatsen zonder hoop niet op ons land van toepassing.
Maar dat zegt allemaal niets over de daadwerkelijke gesteldheid van onze leefomgeving. Die is namelijk in Nederland even dramatisch is als in andere landen, of zelfs nog dramatischer. De temperatuur stijgt bij ons bijvoorbeeld sneller dan in andere landen, onze waterkwaliteit is de slechtste van alle EU-lidstaten en in bijna het hele land is de lucht die we inademen ongezond. Bovendien hebben veel natuurgebieden last van droogte en is zeespiegelstijging ook voor ons een reëel gevaar voor het voortbestaan van ons land. We voelen het alleen nog niet zo. Dat is in arme landen wel anders. En daarom verschillen hun verhalen en die van ons als dag en nacht van elkaar.
Onze verhalen gaan vaak over oplossingen en verantwoordelijkheden. Wat kunnen we doen om de bijen en andere insecten te helpen? Hoe kunnen we de kwaliteit van ons drinkwater waarborgen? Valt het te verantwoorden dat we nog stééds in fossiele brandstoffen investeren? Maar miljarden mensen wereldwijd vertellen verhalen over hoe hun leefgebieden veranderen in plaatsen zonder hoop. Zij lopen rond met vragen zoals: hoe overleef ik vandaag? En: hoe kunnen we als volk verder leven als we ons land verliezen? Een totaal andere aard en intensiteit.
Ik geloof dat het waardevol zou zijn als wij in Nederland meer naar de verhalen van mensen uit andere werelddelen gaan luisteren, al is het maar om een realistischer wereldbeeld te krijgen. Je leest hieronder enkele voorbeeldverhalen.’
Het volgende verhaal is een samenvatting van een verhaal uit het prachtige boek Words for a Dying World. Christopher Douglas-Huriwai, die behoort tot het inheemse volk van Nieuw-Zeeland (Māori), vertelt:
‘Relaties staan centraal in onze gemeenschap. Hoe we kijken, wie we zijn, wat we doen, het is allemaal diepgeworteld in relaties. “Whenua” is het beginpunt van onze relaties. Meestal wordt whenua vertaald met land, maar het is een woord met verschillende betekenissen. Het betekent ook schepping, of beter gezegd: de optelsom van alles wat bij de schepping hoort, inclusief onze voorouders en onze geschiedenis.
We kennen een gezegde: ‘Whatu ngarongaro he tangata toitu he whenua’. Dit betekent: ‘Mensen vergaan, maar het land [whenua] blijft bestaan’. Maar nu leven we op de drempel van een nieuwe realiteit – een realiteit die een schaduw werpt op dit eeuwenoude gezegde. Blijft whenua wel bestaan? Ecologische crises bedreigen onze leefomgeving, en voor ons betekent dit een bedreiging voor wie we zijn.
In het verleden hebben we vele bedreigingen gekend, van landverlies tot racisme tot culturele vernietiging. Mijn volk lijdt al onder systematisch onrecht sinds de Europeanen ons land koloniseren. Ondanks alles zijn we niet vervreemd geraakt van onze cultuur, onze geschiedenis, onze spiritualiteit, onze verbondenheid met en onze plaats in de schepping. Mijn volk heeft de stormen van onrecht doorstaan. Maar de storm die nu op ons afkomt door klimaatverandering is anders dan elke voorgaande bedreiging.
We leven nu in het vooruitzicht dat de intergenerationele overdracht van identiteit, kennis en spirituele verbondenheid verdwijnt. Alles wat mijn volk generaties lang in stand heeft gehouden, komt straks tot een abrupt einde. Dit vooruitzicht beïnvloedt ons nu al; het gaat niet goed met ons emotionele en mentale welzijn.’
Bekijk het kerkenpakket Thuis op plaatsen zonder hoop.
India is een gigantisch land waar naar schatting 1,4 miljard mensen wonen, oftewel 17,5 procent van de totale wereldbevolking! Het merendeel van hen werkt in de landbouw en is afhankelijk van de eigen oogst. Helaas zorgt klimaatverandering voor enorme uitdagingen. Denk aan hitte en overstromingen.
Alleen al in de deelstaat Maharashtra hebben overstromingen tussen juni en oktober in 2021 meer dan 13 miljoen hectare gewassen verwoest. Het leidt allemaal tot mislukte oogsten, en dus honger, en dus veranderen steeds meer gebieden in plaatsen zonder hoop. Ook stijgen de prijzen van zaden, water en arbeid, waardoor veel boeren zich gedwongen voelen om leningen aan te gaan die hen na verloop van tijd tot wanhoop drijven.
In India sterven elke dag tientallen boeren en landarbeiders door zelfmoord. Volgens Siji Chacko SJ (coördinator ‘ecologie’ van jezuïetenconferentie van India/Zuid-Azië) is dit een direct gevolg van de mislukte oogsten. Siji Chacko SJ vertelt: ‘Het begrip ‘ons gemeenschappelijk huis’ uit encycliek Laudato Si’, gebaseerd op het woord ecologie wat ‘thuis’ betekent, is ook in onze Indiase traditie terug te vinden. Wij spreken van Vasudhaiva Kutumbakam (de hele wereld als één familie).
Hier, in dit huis, heeft elk levend wezen een eigen recht, houdt het zijn eigen plaats en handhaaft het de orde en harmonie in de schepping. De aarde is dan een thuis en de leden zijn voor hun bestaan van elkaar afhankelijk. Voor gelovige mensen is de aarde een huis dat door God aan hun zorg is toevertrouwd, een plaats waar God woont. Daarom hebben wij mensen niet het recht de aarde te plunderen en schade toe te brengen aan deze kosmos waarin we wonen.’
Vanessa Nakate is een Oegandese klimaatactivist. Ze vertelt in haar boek A Bigger Picture hoe ze strijdt voor het voortbestaan van haar land (‘een planeet die 2 graden warmer is betekent een doodvonnis voor landen zoals Oeganda’), terwijl ze er intussen – als jonge, zwarte vrouw – óók voor moet strijden om überhaupt gehoord te worden. Net zoals andere klimaatactivisten uit arme landen heeft ze veel ervaringen met het genegeerd en gecensureerd worden door internationale media en op internationale bijeenkomsten.
Nakate: ‘Veel mensen gaan uit van een kleurenblind of economisch neutraal perspectief als het gaat over milieubewustzijn of klimaatverandering. Maar het is een feit dat zwarte gemeenschappen keer op keer meer lijden onder ecologische crises. Het aspect van ras of rijkdom wordt vaak buiten beschouwing gelaten, alsof het niet meespeelt. Dit is een vergissing, want mensen van kleur worden buitenproportioneel geconfronteerd met de gevolgen van de crises.’
Ze stelt dat de mensen die het minst hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis de hardste klappen krijgen. Die wonen letterlijk op plaatsen zonder hoop, zonder toekomst. Dit noemt Nakate klimaatonrechtvaardigheid.
‘In mijn beleving bevinden te veel machthebbers zich op een plek waar ze beschut zitten voor de stormen die hun besluitvorming teweegbrengen. Degenen onder ons die niet in staat zijn om aan de klimaatcrises te ontsnappen, omdat we wonen op die plekken, moeten hen doen inzien dat de gevolgen van hun beslissingen niet abstract of onbeduidend zijn, maar hier en nu, en dat ze mensenlevens eisen.’
Nakate doet ons inzien dat onwijs veel mensen in het mondiale zuiden niet de luxe hebben om met de pakken neer te gaan zitten – een luxe die wij wel hebben. Maar voor ons bij Micha Nederland houdt klimaatrechtvaardigheid in dat we dat niet doen, ook al zijn we soms ontmoedigd tot het hopeloze aan toe. Zolang God ons er de kracht voor geeft, mogen we ons inzetten om onze wereldwijde naasten (daarmee bedoelen we: mens, dier, plant, zee, ecosysteem) lief te hebben als onszelf.
Wil je verder praten of nadenken over klimaatrechtvaardigheid of over hoe jij denkt over het thema ‘Thuis op plaatsen zonder hoop’? Organiseer dan een Micha Zondag in jouw kerk met ons gratis kerkenpakket.
Thuis op plaatsen zonder hoop is een zin uit het lied Dan bent u met ons van Schrijvers voor Gerechtigheid.