Wat hebben de vogelgriep, de groeiende kans op overstromingen, woningnood, tekorten in de zorg, de doorgeslagen toetscultuur op scholen en de boerenprotesten met elkaar gemeen? Antwoord: het zijn allemaal slechts symptomen die het gevolg zijn van vastgelopen systemen (dierenindustrie, klimaat, huizenmarkt, zorg, onderwijs, landbouw, enzovoorts). Het probleem met symptomen is dat de oplossingen voelen als dweilen met de kraan open – en dat zijn ze ook. 

Deze column van Lysanne van de Kamp over zachte krachten stond op 2 februari 2024 in het Nederlands Dagblad.

Wat de systemen betreft: die zijn te abstract, ongrijpbaar en onwrikbaar om te veranderen. Te veel macht in het spel. Te veel belangen. Te veel bureaucratie. Maar wat moeten we dan? Gelukkig kunnen we nóg een laagje dieper gaan, namelijk naar het derde s-woord: stories.

Wij mensen zijn namelijk niet zo berekenend als we zelf willen geloven. Wij laten ons volledig leiden door verhalen en dan vooral het gevóél dat een verhaal oplevert. Kijk maar naar reclames. Het gaat er niet om of die realistisch zijn of dat de kwaliteit van het product goed is. Nee, het gaat om het gevoel dat het verhaal in zo’n reclame ons geeft. Voorbeeld: een Happy Meal maakt in geen enkel opzicht gelukkig, maar de reclames geven ons wel dat gevoel.

Het verhaal van deze tijd

Dé vraag die we onszelf dus moeten stellen, is: wat moet het verhaal van deze tijd zijn? Welk verhaal is nodig om van onhoudbare systemen naar duurzame systemen te komen, en dus naar structurele oplossingen in plaats van symptoombestrijding? Volgens filosoof Rob Wijnberg kent onze westerse samenleving op dit moment twee kampen. 

Allereerst zijn er de ‘nostalgische nationalisten’. Hun verhaal is dat we terug moeten naar het verleden, want in het verleden waren de problemen van nu er nog niet. Het doet er niet toe dat het onhaalbaar is, want – nogmaals – het gaat meer om de aantrekkingskracht dan om de waarheid. 

Het tweede kamp bestaat uit de ‘progressieven’. Zij hebben dan misschien de feiten aan hun zijde, maar hun probleem is dat hun verhaal onaantrekkelijk is. ‘We gaan ten onder, tenzij …’ Lekker motiverend maar niet heus. Dit verhaal is, kortom, hopeloos.

Een nieuw verhaal

Wijnberg doet een poging om tot een nieuw verhaal te komen. Een derde alternatief. En hij is niet de enige. De afgelopen jaren valt het me op dat de term ‘nieuw verhaal’ vaak voorbij komt, ook onder christenen. Maar, vraag ik me dan af, wij hebben toch al een verhaal? Hoe kan het dat wij het verhaal van God met de wereld zelf niet eens als een waardig alternatief zien? Wij hebben toch iets met waarheid én met hoop? 

Ons verhaal maakt mij in ieder geval reuze enthousiast: wij doen niet aan polarisatie, wij spannen ons in voor eenheid en we verdragen elkaar uit liefde. Wij laten ons niet verlammen door angst voor de toekomst, wij zijn de mensen die weten van de gebroken wereld en die zich tóch liefdevol blijven inzetten voor onze naasten en voor de gerechtigheid. Wij waaien niet met elke wind mee, maar kennen de Weg van de liefde. Wij weten ons gedragen, juist in moeilijke omstandigheden. Wij zijn de treurenden die zichzelf gelukkig mogen noemen!

Of … zijn wij misschien verlegen met ons verhaal omdat we het zelf niet al te best uitleven? Omdat we meegaan in een cultuur waarin we lijken te moeten kiezen tussen conservatief of progressief, of tussen links of rechts? Omdat onze verhalenvertellers en leiders meegaan in een cultuur waarin de waarheid wordt aangepast aan wat de luisteraar aankan om te horen? Misschien blijkt dat ‘nieuwe verhaal’ waar we zo naar verlangen wel een van de oudste verhalen aller tijden.