Het voeren van klimaatgesprekken is hard nodig én behulpzaam. Maar hoe kunnen we met elkaar leren praten over zoiets intens en allesomvattends als de klimaatcrisis? Hier wat suggesties.

1. Bedenk wat je probeert te bereiken en bij wie

Laten we allereerst helemaal teruggaan naar de basis van communicatie, waarbij het – als je het platslaat – draait om de vraag: met wie ben je in gesprek (doelgroep), wat wil je bij diegene bereiken (doel) en wat moet je communiceren om dat doel te bereiken (boodschap)?

Met je vrienden praat je op een andere manier dan met je kinderen. Op je werk heb je andere doelen dan bij je familie. In een zakelijke relatie gebruik je andere woorden dan in een persoonlijke relatie. Het is interessant om hierover na te denken: wat kan ik tegen <persoon> zeggen om <doel> te bereiken?

2. Creëer de juiste omstandigheden

In (klimaat)gesprekken concentreren we ons meestal op de inhoud, maar daarnaast spelen ook de stemming (de emoties), de agenda (het gehoopte resultaat) en de perceptie (de overtuigingen over elkaar) van alle gesprekspartners mee.

Het gesprek verloopt anders wanneer de stemming geïrriteerd is of er weerstand in de lucht hangt dan wanneer er wederzijdse interesse is. Als je gesprekspartner zichzelf ervan probeert te overtuigen dat hij of zij niets kan doen aan de milieucrisis, dan zul je diegene nooit kunnen overtuigen met feiten en cijfers. Als hij jou ziet als een betweter verloopt het gesprek anders dan wanneer hij jou ziet als een genuanceerd persoon.

Een goed gesprek komt dus pas op gang zodra er een positieve en veilige setting gecreëerd is, de gesprekspartners allemaal dezelfde agenda hebben en naar elkaar luisteren met de intentie om de ander te begrijpen in plaats van de ander te overtuigen.

Gespreksvraag: hoe kun je de juiste omstandigheden voor een goed gesprek creëren?

3. Maak klimaatgesprekken persoonlijk en concreet

Persoonlijke en concrete communicatie werkt altijd beter dan onpersoonlijke en abstracte communicatie! Breng dus de thematiek dichtbij, zowel qua plek als qua tijd.

De bekende klimaatwetenschapper Katharine Hayhoe geeft als tip om klimaatgesprekken te beginnen met iets wat je met de ander gemeenschappelijk hebt, zoals:

• Waar je woont of waar je vandaan komt (bijvoorbeeld een gebied dat onder zeeniveau ligt, waar je nu niet meer durft te gaan wonen).
• Wat je graag doet (denk aan skiën, vogelen, tuinieren).
• Van wie je houdt (zoals je kinderen).
• Wat je gelooft (bijvoorbeeld als christen).

‘Breng dat in verband met de reden waarom klimaatverandering voor ons persoonlijk van belang is – niet voor de mensheid als geheel of voor de aarde zelf, maar voor ons als individuen. Klimaatverandering raakt bijna alles waar we al om geven.’

Vervolgens kun je vertellen wat er al gebeurt om klimaatverandering te beperken, en mensen uitnodigen om deel van die beweging uit te maken. Hayhoe: ‘Er zijn oplossingen die onze lucht en ons water zuiveren, de natuur aanmoedigen om te floreren en die ertoe leiden dat we allemaal beter af zijn, niet slechter. Wie wil dat nu niet?’

Zodra we onszelf zien als schakel in het geheel, groeit ons gevoel van verantwoordelijkheid en motivatie om onze leefstijl te veranderen. We hebben immers invloed, hoe klein ook. Ons gedrag doet ertoe.

4. Maak het niet mooier dan het is

Alarmisme slaat lam. Maar dat neemt helaas niet weg dat we ons in een alarmerende situatie bevinden qua milieucrisis. We kunnen ons afvragen of we minder beladen en urgente taal moeten gebruiken als de urgentie er nu eenmaal is. Soms is het gewoon nodig om het beestje bij z’n naam te noemen.

5. Heb ook aandacht voor het positieve

Toch is het goed om ook een podium te geven aan positieve(re) berichten. Als je ziet hóéveel mensen op allerlei manieren in actie komen voor een betere wereld, dan draagt dat gegarandeerd bij aan een positiever mensbeeld. Bovendien helpen positieve verhalen ons om mentaal en emotioneel in balans te blijven.

Uit onderzoek blijkt dat mensen in balans blijven als er drie hoopvolle berichten staan tegenover één alarmistisch bericht. Na nieuws over moeilijke omstandigheden kan het bijvoorbeeld hoopvol stemmen om over de veerkracht van mensen en ecosystemen te lezen. Het is belangrijk dat de moeilijke omstandigheden genoemd worden, maar vervolgens kun je de schijnwerpers richten op de rolmodellen (‘changemakers’) die zich ondanks alles inzetten om problemen te voorkomen, bestrijden of overwinnen.

6. Vind nieuwe taal

Bij een collega in de wijk werd pas geleden een aantal oude bomen gekapt. Ze omschreef daarna haar gevoel van verdriet en leegte met ‘boomwee’: heimwee naar de bomen. Het woord kende ik nog niet, maar het gevoel herkende ik direct.

Een van de lastigste dingen van praten over de milieucrisis is dat we zo weinig woorden hebben om ons te uiten. Hoe praten we over ervaringen waar nog geen woorden voor bestaan? Als er meer taal beschikbaar zou zijn, zouden we onze gevoelens beter kunnen duiden en delen met anderen. Het zou ons helpen om onze scheppingsrouw te uiten.

Het feit dat er terminologie bestaat voor bepaalde ervaringen zorgt voor herkenning en erkenning. ‘O, het is iets. Dus het bestaat.’ Dat betekent ook dat het er mag zijn. Het zorgt voor begrip, alleen al door het feit dat anderen dit blijkbaar ook voelen. Het werkt taboedoorbrekend. We hebben blijkbaar te maken met allerlei nieuwe ervaringen, die nieuwe emoties met zich meebrengen. Een nieuwe (belevings)wereld vraagt om nieuwe uitingen.

In het Engels bestaan er overigens al wat meer klimaatwoorden, zoals:

• Meteoranxiety: de angst voor toename van extreme weersomstandigheden.
• Solastalgia: het gevoel dat jouw thuis, zoals jij dat altijd hebt gekend, als zand tussen je vingers wegglijdt.
• Global weirding: onnatuurlijke reacties van de natuur, bijvoorbeeld bloesem in de herfst.
• Response-ability: de mate waarin men in staat is om de ecologische realiteit onder ogen te komen.

Gespreksvraag: voor welk gevoel zou jij wel een nieuw woord kunnen gebruiken?