Menu
Het is misschien een beetje ongezellig, zo vlak na ‘joy to the world’ en ‘vrede op aarde’. Toch deel ik graag met u een deel van een gedicht dat geschreven is door Abim, een katholieke priester die geboren is in 1977 in Oeganda. Hij leefde decennialang in oorlog en maakte de verschrikkelijkste dingen mee. Hij wordt vaak overspoeld door emoties. Zijn uitlaatklep is poëzie.
Maar wanneer niets er meer toe doet
Waar kan ik me dan nog druk over maken?
Het leven is zinloos geworden.
Regels zijn niet langer bindend.
Elke verantwoordelijkheid is een last.
Het leven kan nooit meer goed zijn.
Ik zie geen zondaren meer,
want niets doet er meer toe.
Maar als niets er meer toe doet,
bestaat het goede ook niet meer.
Evenmin is er iets slechts,
want het doet er niet meer toe.
Ik maak me geen zorgen meer.
Ik geef het leven op.
Theoloog Emmanuel Katongole, uit wiens boek het bovenstaande gedicht afkomstig is, heeft Afrikaanse poëzie vergeleken met klaagliederen uit de Bijbel. Het is bijzonder verrassend hoe veel overeenkomsten er zijn: ‘Het is treuren omdat je een immens groot verlies erkent en openlijk toegeeft dat het vreselijk is misgegaan. Een klaaglied is het in twijfel trekken, uitdagen en misschien zelfs uiteindelijk verwerpen van de standaardantwoorden die tot dan toe hielpen om God te begrijpen. Een klaaglied reikt naar de verborgenheid van God, verwerpt elke vrome bewering die volhoudt dat alles is zoals het zou moeten zijn en roept fundamentele vragen op over Gods trouw en rechtvaardigheid.’
‘Klaagliederen zijn een publieke schreeuw van een rouwende gemeenschap.’
Mocht u zich hier ongemakkelijk bij voelen, krab uzelf dan even achter de oren, want het kan bijna niet bijbelser. Klaagliederen beslaan een groot en essentieel gedeelte van het Oude Testament. Veertig procent van alle psalmen bevatten klaagzang tegenover dertig procent lofzang en slechts achttien procent dankzegging. Het gezamenlijk zingen van klaagliederen heeft volgens Katongole de potentie om als gemeenschap een nieuwe manier van kijken te ontwikkelen. Een manier die de realiteit onder ogen komt. Dán pas kun je op een geloofwaardige manier spreken over wat het betekent om te hopen en vertrouwen op God.
Klaagliederen zijn geen individuele aangelegenheid. Ze zijn een publieke en gezamenlijke schreeuw door een rouwende gemeenschap. Het staat al heel lang op mijn lijstje om te schrijven over rouw. Klimaatrouw om precies te zijn. In 1969 beschreef psychiater Elisabeth Kübler-Ross de vijf fases van rouw: ontkenning, boosheid, onderhandelen, depressie en aanvaarding. Ik herken deze rouwemoties in de samenleving. Op dit moment zitten de meeste Nederlanders nog steeds in de ontkenningsfase. Dat wil zeggen: ze weten rationeel dat er iets aan de hand is, en dat het de verkeerde kant opgaat. Maar het is te moeilijk om onder ogen te zien. Daarom stellen we onszelf – al dan niet tegen beter weten in – gerust en proberen we er niet al te veel over na te denken. Toch vindt er tegenwoordig een verschuiving plaats, waarbij steeds meer mensen het probleem niet langer ontkennen.
Tijd voor de volgende rouwfases: boze activisten, mensen met klimaatdepressies en absurde onderhandelingen: ‘Als ik het hele jaar niet vlieg, mag ik wel vlees blijven eten – toch?’
Hoe waardevol zou het zijn als we onze rouwemoties leren uiten? Het is hoog tijd voor meer klaagliederen in de kerk! Er komt over niet al te lange tijd namelijk een dag waarop de samenleving zich realiseert dat we te laat zijn om onomkeerbare veranderingen te voorkomen. Een dag waarop we ons realiseren wat ‘onleefbare aarde’ betekent. In wat voor chaos belanden we dan? Abim heeft het antwoord al gedeeld: Regels zijn niet langer bindend. En: Ik geef het leven op.
Misschien zijn we zelfs al op dit punt beland. Klimaatactivisten worden al aangemoedigd om af te stappen van hun pacifistische manier van actievoeren, onder het mom ‘het doel (klimaatactie) heiligt de middelen (geweld en vandalisme)’. Steeds meer mensen durven geen baby’s meer te krijgen.
Welk antwoord hebben we als christenen, als kerk, als mensen het leven gaan opgeven? Hoe kunnen we hoop bieden als we zelf niet eens een klaaglied over onze lippen krijgen? Ik hoop ontzettend dat het de kerk lukt om maatschappelijk relevant te worden, en de eerste stap is wat mij betreft om ons te bezinnen op welke liederen we zingen.
Dit opinieartikel van Micha-medewerker Lysanne verscheen op 27 december 2022 in het Nederlands Dagblad.