Met vrienden of familie heb ik niet vaak goede klimaatgesprekken. Ik bedoel gesprekken van hart tot hart waarin alle gesprekspartners langer dan drie minuten geïnteresseerd naar elkaar luisteren. Het heeft er waarschijnlijk mee te maken dat ik sfeergevoelig ben. Ik voel hoe de sfeer in de ruimte verandert als het aan bod komt. 

Deze column van Lysanne van de Kamp stond op 3 augustus 2023 in het Nederlands Dagblad. 

Misschien herkent u de schichtige reactie bij uzelf of anderen als het ter sprake komt. Het mág kort benoemd worden, maar iedereen denkt hetzelfde: niet nu, niet hier, niet weer. Het liefst nooit. Eerlijk gezegd denk ik dit zelf ook vaak. Terwijl het zo’n groot en belangrijk thema is dat zo veel met me doet. Hoe komt dat toch?

1. Te onbevattelijk

De meeste verklaringen zijn van psychologische aard. Zo zouden onze hersenen het thema bij wijze van overlevingsmechanisme buitensluiten, omdat het te onbevattelijk en existentieel is. Het is vergelijkbaar met onze fysieke pijngrens (boven een bepaald niveau raken we bewusteloos) en met trauma’s (als die te heftig zijn, kunnen we ze dusdanig verdringen dat we de hele gebeurtenis vergeten). 

2. Gedragskloof

Een andere verklaring is dat we ons er hyperbewust van zijn dat onze levensstijl niet aansluit bij onze visie op een betere wereld, waardoor we A) ons te erg schamen om er openlijk over te durven spreken, of B) niet bereid zijn ons in het thema te verdiepen. Als kleuters stoppen we onze vingers in de oren en we denken: zolang ik er niets vanaf weet, hoef ik ook niet te reflecteren op mijn eigen gedrag.

3. Denkkaders

Ik las ook over ‘denkkaders’: als we feiten tegenkomen die niet passen bij ons wereldbeeld, blijft ons denkkader in stand terwijl we de feiten negeren, wegwuiven of belachelijk maken. We houden krampachtig vast aan onze waarheid en de bijbehorende overtuigingen, omdat ze ons structuur en duidelijkheid lijken te bieden in een te snel veranderende wereld. 

Vaak adopteren groepen mensen (zoals een sector, kerkstroming of politieke partij) een bepaald denkkader, waardoor afwijkende meningen van buitenaf én van binnenuit al snel voelen als een aanval op de groepsidentiteit. Dan klinkt ‘hiermee ben ik het oneens’ al snel als ‘jullie deugen niet’. En omdat er zo veel verschillende ‘waarheden’ circuleren tegenwoordig is het lastig praten.

‘Misschien beginnen klimaatgesprekken van hart tot hart niet bij het klimaat. Misschien begint het met de vraag wie er erger aan toe is: de schepping of onze geestelijke gesteldheid?’

4. Onze geestelijke gesteldheid

De laatste verklaring (althans, die in deze column past) is zelfs nog fundamenteler en gaat over onze geestelijke gesteldheid. We zijn te zeer verstrikt geraakt in een kapitalistisch systeem, gebouwd op onderdrukking en uitbuiting; te verslaafd aan onze spullen, eetpatronen en gadgets. We kunnen niet meer stoppen, zelfs niet nu ieders welzijn eronder lijdt. In andere woorden: we hebben er letterlijk niets meer over te zeggen.

Als we de zeven hoofdzonden nemen, als graadmeter voor onze geestelijke gesteldheid, zijn deze inderdaad zonder moeite herkenbaar in onze westerse cultuur: de natuurlijke wereld uitputten en uitbuiten tot onomkeerbare vernietiging aan toe? Gulzigheid. Nauwelijks bereid zijn te delen van overvloed, zelfs niet als er mensen doodgaan van de honger? Hebzucht. Het idee dat de techniek ons gaat redden? Hoogmoed. Niet bereid zijn onze manier van leven te veranderen, ook al weten we dat het beter is? Luiheid. Al onze vrije tijd verspillen aan het plaatsen van klimaathaat op social media? Woede. Onverzadigbare honger naar spullen, energie, geld, kleding, grondstoffen? Lust. Onze schouders ophalen en denken ‘na mij de zondvloed’? Afgunst.

Misschien beginnen klimaatgesprekken van hart tot hart niet bij het klimaat. Misschien begint het met de vraag wie er erger aan toe is: de schepping of onze geestelijke gesteldheid?

Klimaatgesprekken leren voeren?

Tip: kijk eens op de website van Stichting Klimaatgesprekken: klimaatgesprekken.nl.