Kees Benard van de werkgroep Kerk en Racisme schreef namens de initiatiefnemers van de verklaring antwoorden op de veelgestelde vragen. Hij was betrokken bij het opstellen van de verklaring.

Wat is de achtergrond van de verklaring?

Een aantal predikanten en theologen binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) deelt al langere tijd met elkaar de zorgen over patronen en uitingen van racisme en discriminatie in samenleving, kerk en theologie. Na de verkiezingsuitslag van 22 november 2023 namen deze uiting van racisme en discriminatie toe: het werden er meer, steeds explicieter en bedreigender. Ook werd duidelijk dat extreemrecht gedachtengoed in het centrum van de macht zou komen. Gezamenlijk hebben vanuit deze zorgen deze predikanten en Micha Nederland een verklaring geschreven.

Waarom de keuze voor de benaming ‘extreemrechts’?

In overeenstemming met de verklaringen van kerken in Duitsland, Frankrijk en Engeland is gekozen voor de benaming ‘extreemrechts’ (in plaats van radicaal of populistisch rechts). De verklaring richt zich niet tegen partijen, maar tegen een gedachtegoed dat ruimte krijgt bij bepaalde partijen. Traditioneel verwijst ‘extreemrechts’ naar bewegingen die de democratische rechtsstaat afwijzen en mogelijk bereid zijn geweld te gebruiken, terwijl ‘radicaal-rechts’ zou verwijzen naar partijen die weliswaar verregaande ideeën hebben, maar de democratische spelregels respecteren. Partijen als de PVV en FvD ondermijnen de democratische rechtsstaat door bijvoorbeeld de rechterlijke macht en de vrije pers aan te vallen, discriminerende voorstellen te doen die tegen grondrechten ingaan en te dreigen met tribunalen, afnemen van rechten en deporaties. Ze gebruiken hun democratische rechten om de democratie zelf uit te hollen. Daarom kiezen wij voor de term ‘extreemrechts’.

Waarom kerk en politiek onderscheiden zijn, maar niet gescheiden?

Kerk en politiek hebben een eigen verantwoordelijkheid: de politiek moet praktische keuzes maken, de kerk voert het gesprek over onderliggende waarden en kan de politiek hierover bevragen. Wij geloven dat het christelijk verhaal aanspraak maakt op de hele werkelijkheid, en daarmee ook aanspraak op onze politieke werkelijkheid. Onze politieke keuzes doen er toe, ze hebben gevolgen voor de samenleving en grijpen in op de levens van mensen. Op het moment dat de politiek keuzes maakt die lijnrecht tegen de kernboodschap van het evangelie ingaan, mag je als kerk niet zwijgen. Niet over de concrete keuzes, maar juist ook niet over de waarden waarop die keuzes zijn gebaseerd.

Wat is het doel van de verklaring?

Ook dit was één van de veelgestelde vragen. Wij zijn van mening dat het gesprek over racisme en extreemrechts gedachtegoed in kerk en samenleving gevoerd moet worden. Dit gesprek is niet gebaat bij vrijblijvende algemeenheden (‘de kiezer heeft altijd gelijk’), maar bij heldere uitgangspunten. Niet om het gesprek bij voorbaat dood te slaan of om elkaar mee om de oren te slaan, maar om de kernwaarden van het evangelie duidelijk te krijgen. En om elkaar uit te nodigen de eigen kernwaarden onder woorden te brengen. Maar ook om een morele ondergrens te formuleren: wat kunnen we niet onweersproken laten? Deze verklaring is niet het laatste woord, hopelijk de aanzet voor veel gesprekken in kerk en samenleving.

Waarom is de verklaring beknopt en richt het zich op één onderwerp?

Deze verklaring is voortgekomen uit concrete zorgen over het extreemrechtse gedachtengoed. In die zin is de verklaring is eenzijdig, ze behandelt niet alle aspecten van het christelijk geloof, maar licht er één specifiek aspect uit. Het is nooit de bedoeling geweest een alomvattend geloofsdocument te schrijven. Er valt over veel andere onderwerpen ook veel te zeggen, maar voor de opstellers is dit nu een urgente kwestie, een ‘Gebot der Stunde’. En gezien de reacties wordt dit door velen gedeeld.

Er valt over christendom, racisme en extreemrechts veel meer te zeggen dan in deze verklaring staat. Maar omwille van beknoptheid, leesbaarheid en kerk-breed draagvlak is deze tekst zo tot stand gekomen. We verwachten dat het een aanzet is tot verder gesprek, prikkelende artikelen en diepgravende studies. We hopen dat kerken (plaatselijk en landelijk) en kerkelijke organisaties hierin het voortouw nemen.

Tot slot: sluiten jullie mensen uit?

Wij willen geen mensen uitsluiten, ook niet de mensen die op partijen hebben gestemd die worden genoemd in de verklaring. Wij keren ons wel tegen partijen die uitsluiting ruimte geven, en we willen mensen erop aanspreken dat ze, door op deze partijen stemmen, die uitsluiting faciliteren. Niet iedere stemmer op partijen die deze ruimte bieden, zijn racistisch of extreemrechts. Maar hun stem legitimeert wel racistische en extreemrechtse politiek.

Wij geloven dat deze politiek een heilloze weg is. Wij denken dat het evangelie een andere weg wijst en gaan daar graag over in gesprek.

Dit waren de veelgestelde vragen! Heb je nog meer vragen, en zijn vielen die niet onder veelgestelde vragen? Dan kan je ons mailen op [email protected]