Deze column over PFAS is geschreven door Lysanne van de Kamp en stond op 28 april 2025 in het Nederlands Dagblad.
‘Doe je schoenen uit, want de grond waarop je staat is heilig.’ Dit kleine stukje Bijbel galmde recent door mijn hoofd. Niet vanwege de context en de bedoeling waarin het destijds geschreven was, maar vanwege het nieuwsbericht waarin het RIVM ons adviseert om geen eieren meer te eten van particuliere kippen. De kippen eten namelijk door PFAS vervuilde wormen in een met PFAS vervuilde bodem (oftewel ontheiligde grond). En dus leggen ze met PFAS vervuilde eieren.
PFAS: handig maar ongewenst
Het RIVM beschrijft PFAS als chemische stoffen die handige, maar ook ongewenste eigenschappen hebben. Het is ongewenst dat ze niet of nauwelijks afbreken en dat ze zich ophopen in mens, dier en plant. Ook is het ongewenst dat ze toxisch zijn voor mens en milieu.
Zo kunnen ze ons immuunsysteem beschadigen en kanker veroorzaken. ‘Is dát de antiaanbaklaag in onze pannen waard’? Deze retorische vraag hoorde ik van de week overal terugkomen. Ikzelf vraag me vooral af: hoe handig moet iets zijn om onze gezondheid (en die van onze leefomgeving) te mogen aantasten? Of andersom beredeneerd: hoe ongewenst moet iets zijn om niet langer in de categorie ‘handig’ te vallen?
Ik vraag me trouwens nog veel meer af. Hoe zit het met de gezondheid van de wormen en alle dieren die wormen eten? Mogen commerciële kippen voortaan niet meer in de open lucht lopen, vanwege het absurde ‘risico’ op het eten van wormen? Is onze gezondheid belangrijker dan dierenleed, of andersom? Wie bepaalt dat?
‘Hoe handig moet iets zijn om onze gezondheid (en die van onze leefomgeving) te mogen aantasten? Of andersom beredeneerd: hoe ongewenst moet iets zijn om niet langer in de categorie ‘handig’ te vallen?’
Ziekmakend voedsel
Dat de kippeneieren door PFAS vervuild zijn is natuurlijk al erg genoeg, maar nog veel erger is het grotere plaatje: PFAS zit overal. Onze leefomgeving is doordrenkt met ziekmakende chemische stoffen. Voorheen voelde dit soort nieuws als een klap in mijn gezicht, maar inmiddels voelt het eerder als drukken op een blauwe plek. Blijkbaar kun je wennen aan het idee dat je voedsel ziekmakend is.
Toen ik mijn huidige moestuin aangeboden kreeg, wist ik waar ik ‘ja’ tegen zei: ik zou gewassen gaan verbouwen bovenop ‘de pluim van Enka’. Dat is een enorme ondergrondse wolk van verontreinigd grondwater (met daarin onder andere sulfaat, zware metalen en giftige chloorverbindingen).
Deze wolk is afkomstig van de oude ENKA fabriek die tot 2002 kunstvezels produceerde. Vanaf het fabrieksterrein beweegt het grondwater zich langzaam maar zeker bergafwaarts, via ons moestuincomplex richting een Natura 2000-gebied in Bennekom. Over dat Natura 2000-gebied is veel te doen geweest, tot de Raad van State aan toe, want al die verontreinigingen waren te schadelijk om daar te mogen belanden. Maar een tuindersvereniging was blijkbaar geen probleem – daarvan worden de risico’s luchtig weggewuifd.
De enige waarschuwing die we kregen was dat we het opgepompte water (om onze gewassen mee te besproeien) niet mogen drinken. De logica van dit alles ontgaat me, maar dat doet er niet toe. Men zegt weleens: als de wereld morgen zou vergaan, zou ik vandaag een boom planten.
In dezelfde trant denk ik: al wordt onze bodem met de dag verder ontheiligd, ik wil alsnog leren hoe ik er op een respectvolle manier voedsel op kan verbouwen. En ik wil alsnog van haar door God gegeven overvloed genieten. Het liefst op blote voeten, met mijn schoenen uit.
Lysanne van de Kamp is projectleider bij Micha Nederland en schrijft elke maand een column in het Nederlands Dagblad.