Naar aanleiding van een online discussie gingen Harmen Niemeijer en Jan Pieter Verweij een bakje koffie doen om door te praten over christen zijn en demonstreren voor klimaatdoelen. Jan Pieter Verweij schreef na dit gesprek een column. Richting de klimaatmars van aanstaande vrijdag een mooie overdenking.
Groeiend onrecht binnen opkomende niet-democratische machten, uit de hand lopend kapitalisme van multinationals, geopolitieke strijd om steeds schaarsere grondstoffen en meer dan terechte zorgen om het klimaat: het is nogal een handschoen die Micha Nederland heeft opgepakt. De gemiddelde Nederlander ziet zo’n lijstje met problemen, voelt zich machteloos en laat zich verlammen, of grijpt naar de wapens van de machtelozen: demonstreren binnen (of buiten?) de grenzen van de wet. Micha Nederland reikt zoveel praktische mogelijkheden aan dat je laten verlammen niet meer nodig is, laat staan de grenzen van de wet opzoeken.
Eerst nog even over die wapens van de machtelozen. Christenen hebben nogal geschiedenis in het afpellen van de dilemma’s hieromheen. Er zijn genoeg voorbeelden voor het opzoeken van de grens. Martin Luther King ging zijn mensen voor de snelweg op. Desmond Tutu ging aan kop in heel wat demonstraties. Bonhoeffer nam deel aan een gewapende samenzwering. Tegelijkertijd onderbouwde ieder van deze mannen hun overwegingen nauwgezet en wezen zij op het ontbreken van een democratisch perspectief, en het fundamenteel onchristelijke van de wet die zij overtraden. Terecht voelen veel christenen zich niet op hun gemak bij klimaatacties op snelwegen, al dan niet in het gezelschap van bondgenoten met een extra agenda.
Maar alternatief voor deze klimaatacties is niet het verlamde nietsdoen. Het is de verdienste van Micha Nederland, en organisaties als Groene Kerken, dat deze verlamming niet nodig is. Er is genoeg te doen en daarin kan de kerk een profetisch geluid laten horen en zien. Door alle praktische acties die Micha Nederland aanreikt, speelt namelijk cultuurkritiek heen. En dat is kritiek op zowel het individualistische “een beter milieu begint bij jezelf” en de door de overheid gewekte illusie dat we de problemen met een greendeal kunnen oplossen zonder dat onze levensstijl moet worden aangepast.
Want individuele keuzes zijn niet genoeg; onze manier van leven in het westen zal grondig moeten gaan veranderen. De vraag is nog of we dit gedreven door morele principes gaan doen of gedwongen door een internationale grondstoffencrisis of erger. Kerken gaan met het materiaal van Micha Nederland praktisch aan de slag met de deugd van matigheid. Er worden met elkaar acties opgezet om spullen te delen, of energie te besparen. En dat “met elkaar” zorgt ervoor dat levensstijl wordt aangepast en tegelijkertijd de lasten worden gedeeld.
Op zo’n manier laten kerken zien hoe christelijke normen en waarden in de praktijk werken. Ze geven een voorbeeld van solidariteit en een ander soort samenleving. Speciaal voor de reformatorische kerken: zo breng je in de praktijk wat Calvijn in zijn Institutie van 1536 aan de overheid meegaf: het waken over en voeden van „de gemeenschap van de mensen, burgerlijke gerechtigheid en gemeenschappelijke vrede en rust”.
Als directeur van een preventieve zorgorganisatie wijt ik de verslechterende mentale gezondheid van jongeren aan precies dezelfde overspannen economie en individualistisch consumentisme als waaruit ook het groeiende klimaatprobleem voortkomt. We zijn een individualistische en overhaaste samenleving geworden. Daarbij wordt dan gezegd dat de economie moet blijven groeien om de zorgkosten te betalen, terwijl ik zou willen stellen dat we de economie moeten onthaasten om mensen gezond te houden. Het net aan de andere kant uitwerpen is dat.
Een kerk die het voortouw neemt voor beurzen voor tweedehands kleding en speelgoed, ruilwinkels opzet voor gereedschap, en reparatiewinkels voor huishoudelijke apparaten, doet niet alleen iets voor het klimaat. Zo’n kerk brengt ook verbinding in de samenleving terug, waardoor eenzaamheid afneemt en jongeren weer hun plek vinden.
De kerk kan de eerste domino’s omgooien, waarna er meer volgen. En als domino D-day op gang komt, zou de consumptie weleens zo kunnen dalen dat het in de werkkampen voor Oeigoeren in China te merken is.
Jan Pieter Verweij is directeur van Chris en Voorkom, raadslid in Sliedrecht en voormalig kandidaat Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie.
