Helena Posthumus schreef een preekschets voor de Micha Zondag 2023. Hoe raken de Bijbelse hoofdstukken Joël 1 en 2 en Romeinen 8 aan onze huidige actualiteiten en aan onze opdracht om Gods Koninkrijk te brengen op aarde?
Helena Posthumus: ‘Joël is een profetisch boek over Gods oordeel (‘de dag des Heren’) en verlossing. Waarschijnlijk is dit boek opgeschreven na Israëls terugkeer uit de ballingschap. Joël begint met een beschrijving van de verwoesting van het land van Israël door een sprinkhanenplaag. De oogst is mislukt, het land is kaal, de bomen zijn verdord. Joël gaat dan verder met het aankondigen van de dag des Heren aan de hand van een apocalyptische beschrijving van Gods oordeel over Israël.
Dit drama is toegedicht aan het oordeel van God als reactie op de rebellie en ongehoorzaamheid van Israël. Het tij is echter nog te keren als heel Israël – van jong tot oud, van ‘dronkaard’ tot hogepriester – terugkeert naar God (Joël 2:12-17). Joël vertrouwt op Gods barmhartigheid en genade en God zal het volk sparen en zegenen in plaats van veroordelen wanneer Israël zich bekeert. God zal ook het land herstellen en zorgen dat er weer graan, wijn en olie is. Het land, de dieren, de planten en de bomen zullen gezegend worden door Gods genade.
Kortom: de mens en de schepping zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in zowel de ongehoorzaamheid van de mens aan God, als in Gods plannen voor vergeving en herstel.
We leven in een tijdperk na de verzoening in en door Christus (Romeinen 8:1). Maar mislukte oogsten en dorre vlaktes komen nog steeds voor – door klimaatverandering steeds vaker. Klimaatverandering en de uitputting van de aarde door overconsumptie is een gevolg van ons eigen handelen. Daarom blijft de oproep van Joël tot zelfonderzoek, berouw, bekering en de aansporing om God te zoeken nog steeds relevant.
De thema’s klimaat en rechtvaardigheid zijn nauw met elkaar verbonden. In de afgelopen decennia hebben wij – het rijke westen – geprofiteerd van de toenemende productie en consumptie. Dit werd mogelijk gemaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen en technologische ontwikkelingen.
We zijn gewend (verslaafd?) geraakt aan alsmaar meer, groter, beter, sneller en het liefst goedkoop, of het nu om ons voedsel gaat, kleding, gadgets of vakanties. Door de globalisering hebben we onze productie van consumptiegoederen (kleding, speelgoed, gadgets, auto’s) verplaatst naar andere landen waar mensen onder slechte arbeidsomstandigheden en voor lage lonen moeten werken, en waar milieuregels of mensenrechten niet zo nauw nageleefd worden.
Deze schaduwkant van onze welvaart is niet zo zichtbaar, maar wij spelen daar als consumenten, bedrijven en samenleving een grotere rol in dan we vaak willen toegeven. Op 12 april 2023 had Nederland al de grondstoffen opgebruikt die de aarde in een jaar tijd kan produceren en vernieuwen (Earth Overshoot Day). Dat komt niet alleen door ons dichtbevolkte land, maar ook (of juist) door onze westerse levensstijl. Voor de rest van het jaar 2023 verbruikt Nederland meer dan zijn eerlijke aandeel in de natuurlijke hulpbronnen, wat leidt tot de uitputting van de aarde.
De kosten die hieraan verbonden zijn (milieuvervuiling, ontbossing, verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering, enzovoorts) worden niet meegerekend in de prijzen die wij betalen voor ons voedsel en consumptiegoederen. De ‘rekening’ wordt betaald door lokale gemeenschappen en door de toekomstige generaties.
De effecten van klimaatverandering zijn het meest voelbaar in kwetsbare en arme gebieden in de wereld. Dit zijn vaak plekken waar de lokale bevolking zelf beperkt bijdraagt aan de uitstoot van broeikasgassen, maar waar hun levens wel bedreigd worden door droogte, overstromingen en/of een toename van cyclonen.
Ook is klimaatverandering vaak een onderliggende oorzaak voor (lokale) conflicten, omdat water en natuurlijke hulpbronnen steeds schaarser worden. Steeds meer gebieden in de wereld (zoals de hoorn van Afrika, de Sahel-regio en eilanden in de Indische en Pacifische oceaan) worden onleefbaar en mensen zien geen toekomst meer in hun eigen land. Hierdoor neemt het aantal (klimaat)vluchtelingen alsmaar toe.
God heeft de mens de opdracht gegeven zorg te dragen voor de aarde en haar op een wijze manier te gebruiken, zoals God zelf voor de aarde en dieren zorgt (zie onder andere Genesis 1:27-30 en Genesis 2:15).
De klimaatcrisis en andere ecologische crises zijn het resultaat van de vloek na de zondeval. We leven niet zoals God het oorspronkelijk bedoeld heeft. Die allereerste opdracht van God om voor Zijn schepping te zorgen is nog steeds relevant, juist ook voor Gods kinderen.
In Romeinen 8 dringt Paulus erop aan om niet ‘volgens aardse maatstaven, maar volgens die van de Geest’ te leven. Deze oproep daagt nog steeds uit tot bezinning. Want ook al leven wij als christenen (‘wie in Christus zijn’) niet meer onder Gods oordeel (vers 1), onze manier van leven doet ertoe.
Volgen we de huidige ‘aardse’ stemmen die consumptie, economische groei, zelfverrijking en individualisering verafgoden? Of laten we ons leiden door de Geest van God en het evangelie wat aanspoort tot naastenliefde, gematigdheid en zorg voor de schepping?
Gods schepping, die dankzij de zondeval van de mens ten prooi ligt aan zinloosheid en vergankelijkheid (vers 20-21), kijkt reikhalzend uit naar het moment dat Gods kinderen zullen opstaan en de schepping kan delen in de luister die Gods kinderen geschonken wordt. Deze tekst wordt vaak in verband gebracht met het wachten op de wederkomst van Christus en de vernieuwing van de hemel en aarde. Maar de schepping zucht en lijdt ook als gevolg van onze dagelijkse keuzes en daar kunnen we nu al verandering in aanbrengen.
‘Volgen we de huidige ‘aardse’ stemmen die consumptie, economische groei, zelfverrijking en individualisering verafgoden? Of laten we ons leiden door de Geest van God en het evangelie wat aanspoort tot naastenliefde, gematigdheid en zorg voor de schepping?’
– Helena Posthumus
De ecologische crises waar we in deze tijd mee te maken hebben, in Nederland en wereldwijd, is een collectief probleem. Toch roepen zowel Joël als Paulus op tot bezinning van zowel elk individu als de samenleving in haar geheel. De kerk kan hierin een rol spelen zoals het in het verleden met andere grote maatschappelijke thema’s heeft gedaan.
Bij Vineyard hebben we het dan over ‘the now and not yet’. We verwachten Gods Koninkrijk in het hier en nu van deze gebroken wereld, totdat Jezus Christus terug komt om Zijn Koninkrijk voor altijd op deze aarde te vestigen. We zijn hierbij vaak gericht op het spirituele en bovennatuurlijke, maar zouden we Gods Koninkrijk ook niet kunnen verwachten in het natuurlijke en tastbare, zoals Joël dat doet?
Er is steeds meer inzicht en kennis over hoe onze consumptiedrang (als samenleving en als individu) tot sociaal en ecologisch onrecht leidt. Onze ogen sluiten is niet langer een optie. Ook hier ligt een opdracht voor ons om Gods Koninkrijk te brengen en recht te doen aan onze (verre en/of toekomstige) medemens en de schepping door ons te bezinnen en te bekeren in ons gedrag.’
Helena Posthumus (1975) is werkzaam bij Wageningen University & Research waar zij zich bezighoudt met onderzoek en beleid op het gebied van landbouw, voedselzekerheid, klimaat en milieu in het mondiale zuiden. Zij is onderdeel van het leidersteam van Vineyard Amersfoort.